Gezondheidsweb

Osteoporose, een nachtmerrie voor menig 50-plusser

Osteoporose is één van de nachtmerries die vrouwen teisteren die de menopauze achter de rug heeft. Als gevolg van de afnamen van de botmassa en van de densiteit van het beenderstelsel worden osteoporose-lijders kwetsbaar voor allerlei breuken. In het ergste geval kan dit tot blijvende handicaps aanleiding geven.

Bij jonge mensen is osteoporose zeldzaam, laat daar geen twijfel over bestaan. Het gevaar op verzwakking van het beenderstelsel neemt toe met de ouderdom. 50 jaar wordt algemeen als een kritische grens beschouwd, maar die mag natuurlijk niet als absoluut worden beschouwd.

Osteoporose en botbreuken

Naarmate de jaren verstrijken, kunnen de gevolgen van osteoporose ernstiger worden, meer bepaald in de vorm van een verlaagde mobiliteit en – in het ergste geval – van een grote kwetsbaarheid voor breuken. Vooral gevoeligere lichaamsdelen zoals heup, wervels, polsen, armen, bekken, enkels enzovoort lopen gevaar. Vooral bij 70-plussers mag het risico op breuken niet worden onderschat. We zouden de ouderen niet te eten willen geven die jaarlijks als gevolg van bijvoorbeeld een heupbreuk hun zelfredzaamheid geheel of gedeeltelijk zien verloren gaan.

Osteoporose kan voorkomen worden

Jonge mensen staan zelden stil bij het feit dat ze op latere leeftijd gevoelig kunnen worden voor osteoporose. Waarom zouden ze ook?, tussen pakweg 18 en 30 is hun beenderstelsel in topvorm. Hun benen bereiken hun optimale massa. Voorkomen is beter dan genezen, dus kan beter al op jeugdige leeftijd aan het onderhoud van het beenderstelsel worden gedacht. Een gezonde voeding – suiker, eiwit en alcohol worden best met mate geconsumeerd – kan al een belangrijke rol spelen. Daarnaast  is wat het voorkomen van osteoporose betreft ook een belangrijke vol weggelegd voor opname in het lichaam van voldoende vitamine D en calcium.

Sport kan osteoporose helpen voorkomen

Maar ook lichaamsbeweging en sport spelen een rol in het osteoporose-verhaal, een heel belangrijke zelfs. Wie een actief leven leidt, loopt meer kans om zijn beenderstelsel langer in prima conditie te houden. Uiteindelijk komt een pleidooi voor meer sport overeen met het intrappen van een open deur. Sporten is niet alleen belangrijk voor het voorkomen van osteoporose, maar ook voor de algemene conditie. Veel hart- en vaatziekten kunnen voorkomen worden door regelmatige lichaamsbeweging.

Wanneer de beste jaren van het leven achter de rug zijn (we bedoelen daarmee uiteraard een fysieke periode, ook oude mensen kunnen nog zeer goede jaren beleven), gaat de kwaliteit van ons beenderstelsel er zienderogen op achteruit. Ons beenderstelsel wordt afgebroken, wat eigenlijk de gewone van zaken is, maar de heropbouw verloopt niet meer zo snel.

Vrouwen, de menopauze en osteoporose

In de volksmond wordt osteoporose steevast geassocieerd met vrouwen die hun menopauze achter de rug hebben. Hun beenderstelsel verzwakt als gevolg van  leeftijdsgebonden veranderingen in het lichaam, en dan op de eerste plaats in het beenderstelsel.

Een afnamen van de hoeveelheid oestrogeen na de menopauze doet de risico’s op botverlies bij vrouwen aanzienlijk toenemen. Mannen zijn geval apart, zoals we hieronder zullen zien. Botverlies bij mannen komt eveneens voor, maar manifesteert zich meestal op latere leeftijd.

Hoe osteoporose voorkomen?

Wie wil voorkomen dat hij of zij osteoporose krijgt, houdt beter tijdig met een aantal zaken rekening. Een tekort aan vitamine D en/of calcium (kalk) speelt vaak de rol van katalysator. De volksmond wil dat wie in zijn jeugd veel melk heeft gedronken (waar is de tijd van de Melkbrigade gebleven?) minder kans heeft om osteoporose te krijgen. Maar ook de zon hoort thuis in het plaatje, namelijk als onuitputbare bron van vitamine D.

Er is natuurlijk meer. Het kan zeker geen kwaad om op oudere leeftijd actief te blijven sporten, wel integendeel. Wie regelmatig zijn rondje loopt of de fiets vaak van stal haalt, zal duidelijk minder kans op osteoporose hebben dan leeftijdsgenoten die niet  meer uit de zetel komen.

Alcohol mag uiteraard, maar met mate. Wie ook op oudere leeftijd te veel alcohol gebruikt, loopt een verhoogd risico op osteoporose. Daarnaast speelt ook de inname van sommige medicijnen een rol, hoewel daaromtrent minder duidelijkheid bestaat. Een aantal hormonen, met op de eerste plaats glucocorticoïden, oefenen in ieder geval een negatieve invloed uit op het voorkomen van osteoporose.

Op sommige factoren hebben we minder greep. Dat geldt bijvoorbeeld voor het erfelijk opduiken van osteoporose. Wiens moeder bijvoorbeeld een heup heeft gebroken, zal een grotere kans lopen om op zijn beurt met een verzwakking van het beenderstelsel geconfronteerd te worden. Ook in het verleden opgetreden breuken kunnen een negatieve invloed uitoefenenen. De botdichtheid – die van persoon tot persoon verschilt – speelt eveneens een rol. Ook wie aan bepaalde ziekte lijdt of heeft geleden – we denken daarbij bijvoorbeeld aan chronische nier- en leverziekten – bevindt zich in de gevarenzone. 

Diagnose van osteoporose

Volgens de normen vastgelegd door de World Health Organisation dient de diagnose van osteoporose te gebeuren op basis van mineraaldichtheid, of in vaktermen bone mineral density (afgekort BMD). IJkpunten zijn het bot van de wervelkolom en het bovenste deel van het dijbeen. Als een BMD wordt gemeten die 2.5 standaardafwijkingen lager is dan een normale piek-bot-massa classificeert men dit als osteoporose, zo willen het de boekjes.

Behandeling van osteoporose via medicijnen

De Nederlanse Stichting Osteoporose verwijst als osteoporose-bestrijders op de eerste plaats naar Bisfosfonaten. Dit zijn niet-hormonale stoffen die aan het botweefsel hechten en die de cellen die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van botweefsel afremmen. Daardoor krijgen het been weer de kans om te groeien. Het goede nieuws is dat het aantal wervelbreuken en heupbreuken daardoor (gevoelig?) afneemt. Bisfosfonaten kunnen zowel gebruikt worden voor de preventie als voor de behandeling van osteoporose en dit zowel bij mannen als bij vrouwen. Deze geneesmiddelen kunnen op verschillende manieren worden voorgeschreven: als continue behandeling, als cyclische behandeling afgewisseld met calcium en toegediend met een infuus.

De Nederlanse Stichting Osteoporose vestigt verder nog de aandacht op strontiumranelaat als een dagelijkse behandeling voor de preventie en behandeling van osteoporose. Dit medicijn wordt momenteel alleen voorgeschreven voor vrouwen die de menopauze achter de rug hebben. De molecule versterkt het beenderstelsel en voorkomt breuken. Dan is er nog de SERM of Selectieve Oestrogeen Receptor Modulator, eveneens een behandeling voor vrouwen na de menopauze. Ook SERM is remmer van de botafbraak. Er zijn nog meer medicijnen voor de behandeling van osteoporose beschikbaar, uw geneesheer zal u daar met alle plezier over inlichten.

Dieet bij osteoporose

Niet alleen medicijnen helpen bij de bestrijding van osteoporose, ook een dieet kan de toestand van uw beenderstelsel helpen bevorderen. Maar – first things first – eerst even een woordje over het gebruik van andere medicijnen dan zij die bestemd zijn voor de bestrijding en/of de preventie van osteoporose. Vermijd in ieder geval geneesmiddelen die de concentratie doen afnemen (slaap- en kalmeringsmiddelen) en vermijd zo de kansen op valpartijen die kunnen leiden tot pijnlijke breuken. Vanzelfsprekend kan de additionele inname van vitamine D en calcium zeker geen kwaad.

Wat het dieet betreft: op de eerste plaats kan zout een gevaar voor uw beenderstelsel vormen. Research heeft uitgewezen dat vrouwen die veel zou gebroken meer minderalen in hun beenderstelsel verliezen dan vrouwen van dezelfde leeftijd die zoutarm eten. Tafelzout is namelijk verantwoordelijk voor het verlies aan calcium. De meeste mensen eten meer zout dan hun goed is. We baseren ons op de Amerikaanse Dietary Guidelines, die vermeldt dat de doorsnee Amerikaan minstens 4.000 millgram zout verbruikt. De maximaal toegelaten hoeveelheid bedraagt 2.300 milligram of het equivalent van een teelepel.

Volwassenen hebben tot hun 50ste behoefte aan 1.000 milligram calcium per dag, wat oveenstemt met drie grote glazen melk. Ouderen hebben zelfs behoefte aan 1.200 milligram kalk per dag. Zij mogen dus nog een half glas melk per dag extra drinken. Melk is trouwens ook een bron van vitamine D, evenals eieren, lever en zouterwatervis.

De grote osteoporose test

Sommige mensen zijn kwetsbaarder dan andere voor osteoporose. De volgende factoren kunnen een rol spelen bij het bepalen of u al dan niet risico’s loopt voor botafname die kan leiden tot de gevreesde ziekte. Te veel ja-antwoorden op onderstaande vragen kunnen betekenen dat u zich in een risicogroep bevindt.

Heeft u een familiegeschiedenis van osteoporose-gevallen?
Bent u een roker?
Neemt u geneesmiddelen die het beenderstelsel verzwakken, zoals bijvoorbeeld corticosteroïden (hormoonzalven voor de huid).
Gebruikt u dagelijks alcohol?
Doet u voldoende lichaamsoefeningen, onder andere oefeningen voor het versterken van spierstelsel?
Neemt u elke dag kalksupplementen?
Neemt u beenversterkende middelen?
Eet u voldoende zuivelproducten?

Bestrijding van osteoporose na de menopauze

Zeker voor vrouwen na de menopauze is het belangrijk om het beenderstelsel goed in de gaten te houden. Voorkomen is beter dan genezen, zeker wat botafname betreft. Het risico op osteoporose neemt bij vrouwen na de menopauze duidelijk toe, zodat het zaak is om niet bij de pakken te blijven zitten.

Er zijn heel wat middelen op de markt die het beenderstelsel helpen versterken in de postmenopauze fase van uw leven. Het is dus zeker niet zo dat u braafjes met de handen gekruist in een zetel moet gaan zitten om te voorkomen dat u iets breekt. U kan wel degelijk nog een actief leven blijven leiden, op voorwaarde dat u een extra oogje in het zeil houdt.

Eén van de middelen die in het geval van osteoporose in de postmenopauze uw beenderstelsel helpen versterken, is Actonel. Het gebruik van dit middel maakt uw beenderen sterker, waardoor de kansen op breuken afnemen. Medisch is bewezen dat het gebruik van Actonel, in combinatie met de inname van kalk, meer effectief is bij het voorkomen van osteoporose dan alleen maar het gebruik van kalk.
Actonel (of risedronate sodium tabletten) is een medicijn dat alleen op voorschrift verkrijgbaar is. 

Ook echte mannen krijgen osteoporose

Het is een wijdverbreid misverstand dat alleen vrouwen in de post-menopauze fase osteoporose kunnen krijgen. In de Verenigde Staten alleen al zijn er 2 miljoen Amerikanen die aan botafname leiden. Dat aantal kan nog verder oplopen, want 12 miljoen andere Amerikanen bevinden zich in de risicogroep. Zij kunnen osteopenia krijgen, vroege signalen van botafname en lage beenderdichtheid.

Dat neemt niet weg dat vier keer meer vrouwen osteoporose krijgen, zodat de man relatief gezien toch met een iets veiliger gevoel mag gaan slapen. Hierbij wordt echter maar al te vaak over het hoofd gezien dat vrouwen statistisch gezien langer leven dan mannen en dus ook meer kans krijgen om met beenderverzwakking geconfronteerd te worden.

Pro het mannelijk geslacht pleit ook dat die tijdens hun actief leven meer fysisch actief blijven, bijvoorbeeld op sportief vlak. Door veel te sporten vermindert de kans op botafname.

Osteoporose: mannen hebben ook oestrogeen nodig

Er is echter nog een ander belangrijk verschil. Terwijl osteoporose bij vrouwen meestal aan de menopauze wordt gelinkt, is er bij de man een duidelijke andere invalshoek. In geval van beenderverzwakking spelen vaak hormonale factoren een rol, waarbij we de link leggen naar het hormonale. De oorzaak van osteoporose bij mannen ligt vaak bij een laag testosteronegehalte, zo blijkt uit onderzoeken die vooral in de Verenigde Staten werden uitgevoerd.

Dokters adviseren mannen die aan osteoporose lijden dan ook om hun testosterone-gehalte weer op te bouwen. Toch is de link tussen testosterone en osteoporose nog niet helemaal duidelijk. De wetenschap heeft nog niet met zekerheid kunnen uitvissen in hoeverre het opbouwen van het beenderstelsel een direct gevolg is van het testosterone-effect, meer bepaalde de omzetting van testosterone in oestrogeen. De geneeskunde vermoedt dat de invloed zeer groot is, maar dat kan nog niet met 100% zekerheid aantonen. Het is echter alleszins zo dat de rol van testosterone in de omzetting naar oestrogeen niet mag onderschat worden.

Mannen hebben namelijk ook oestrogeen nodig, zij het in relatief kleine hoeveelheiden. Het vrouwelijk hormoon bevordert de densititeit van het beenderstelsel, zowel bij mannen als bij vrouwen. In feite gebeurt de omzetting van
testosterone naar oestrogeen om beendermassa op te bouwen bij alle mannen plaats.

Een aantal mannen missen echter het enzyme dat nodig is voor de aanmaak van oestrogeen, dit vanwege genetische redenen. Het zijn vooral deze mannen die kwetsbaar zijn voor osteoporose. Hun osteoporose verbetert zienderogen na toediening van oestrogeen. Dat betekent dat dit vrouwelijk hormoon een kritische factor is in de gezondheid van ons beenderstelsel.

Beenderen groeien een leven lang, in een natuurlijk proces waarbij oude beencellen door nieuwe worden vervangen. Voor de aanmaak van nieuwe benen is echter veel  calcium en vitamine D vereist. Zijn die niet in voldoende hoeveelheden voorradig, dan gebeurt de aanmaak van nieuwe beenmassa onvoldoende snel om de afgestorven oude beendercellen op te vangen. Het gevolg is een verzwakking van het beenderstelsel, met alle gevolgen van dien.